Zarówno wśród osób dorosłych, jak i młodzieży odnotowano w ostatnich latach wzrost konsumpcji napojów energetyzujących. Popularna używka obfituje w węglowodany łatwo przyswajalne (cukry proste) oraz związki biologicznie aktywne (przede wszystkim kofeinę), których regularna podaż w diecie nie pozostaje obojętna na stan zdrowia organizmu i może zwiększyć ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych (np. cukrzyca). Napoje energetyzujące dostępne są bez żadnych ograniczeń, nawet dla dzieci w wieku szkolnym. Sięgać może zatem po nie każdy, lecz niestety nie każdy jest świadomy skutków nadużywania tego typu napojów.
Dane literaturowe wykazują, iż odsetek nastolatków (wiek: 12-17 lat) lub dorosłych (wiek: 18-24 lat) spożywających napoje energetyzujące sięga około 31-34%. Napoje energetyzujące mają za zadanie oprócz dostarczenia dużych ilości energii (łatwo przyswajalne węglowodany), zwiększenie możliwości wysiłkowych organizmu oraz niwelowanie objawów zmęczenia (substancje stymulujące np. tauryna, guarana, kofeina). Składniki aktywne w napojach energetyzujących ingerują w procesy zachodzące w organizmie i mogą oddziaływać toksycznie przy zbyt wysokiej podaży.
W Polsce na półkach sklepowych można znaleźć co najmniej 50 marek różnego rodzaju napojów energetyzujących. Składniki aktywne obecne w ich składzie to przede wszystkim: kofeina, guarana, tauryna, inozytol, ekstrakt z korzenia Żeń-szeń. Głównym składnikiem do osiągnięcia pożądanego efektu pobudzenia jest kofeina. Reszta składników, w tym guarana, tauryna, inozytol, witaminy z grupy B, glukuronolakton, za zadanie mają wzmacniać oddziaływanie kofeiny na organizm lub eliminować niekorzystne jej efekty.
Wspomniana kofeina naturalnie występuje w liściach herbaty, kawie oraz nasionach i liściach kakaowca. Najczęściej dostarczana jest w postaci herbaty, kawy, napojów energetyzujących oraz napojów typu „coca-cola”. Zawartość kofeiny w napojach energetyzujących oscyluje na poziomie 32-48 mg kofeiny / 100 ml, co stanowi około 80-120 g w jednej puszce. Duże spożycie kofeiny (500 mg) może spowodować zatrucie kofeiną. W skład napojów energetyzujących oprócz kofeiny wchodzi także często guarana, która jest dodatkowym źródłem kofeiny, teobrominy i teofiliny. Producenci nie podają ilości kofeiny zawartej w dodatku guarany, z kolei 1 g guarany to około 40 mg dodatkowej kofeiny. Wymienione substancje aktywne sprawiają, że w takim przypadku całkowita ilość alkaloidów purynowych w jednym napoju energetyzującym (1 puszcza =250 ml) sięga około 300 mg kofeiny.
Jak organizm reaguje na zbyt wysoką podaż kofeiny?
1. Wzrost ciśnienia tętniczego krwi, a co za tym idzie: przyspieszona akcja serca i skurcz naczyń krwionośnych.
2. Działanie stymulujące rytm serca, oddech i układ nerwowy.
3. Wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, co przyczynia się do zwiększenia gęstości krwi.
4. Zwiększone ryzyko systematycznego podrażniania śluzówki żołądka.
5. Nasilona diureza lub wystąpienie odruchu stymulującego proces defekacji po spożyciu nawet jednej szklanki napoju obfitującego w kofeinę.
6. Nadmierne wydzielane hormonów nadnerczy, co prowadzi do zwiększonego uwalniania glukozy, zmagazynowanej w wątrobie, czego efektem jest wzrost poziomu glukozy (cukru) we krwi.
7. Zmniejszenie wrażliwości komórek na działanie insuliny (organizm nie potrafi „prawidłowo użytkować insuliny”).
8. Zmniejszenie gęstości kości i zwiększone ryzyko występowania osteoporozy u kobiet w późniejszym wieku.
9. Długoterminowe spożycie kofeiny może zaburzyć jakość snu. Układ nerwowy stale jest pobudzony, co utrudnia zasypianie i spokojny sen.
10. Zwiększone ryzyko wystąpienia cukrzycy w późniejszym wieku. Efekt częstego podwyższania poziomu glukozy we krwi spowodowany jest wydzielaniem hormonów nadnerczy (głównie adrenaliny) uwalniających glukozę oraz zawartymi w napojach energetyzujących węglowodanami łatwo przyswajalnymi (cukry proste). Trzustka w odpowiedzi produkuje zwiększone ilości insuliny, aby obniżyć poziom glukozy (cukru) we krwi.
Co donoszą badania naukowe na temat nadmiernego spożycia napojów energetyzujących?
- Ostanie badania naukowe sugerują, iż spożycie napojów energetyzujących może zwiększyć ryzyko wystąpienia chorób naczyń mózgowych oraz zaburzeń psychicznych.
- Ze względu na to, iż tego typu napoje wnoszą dodatkową podaż energii (kalorii) do całodziennej racji pokarmowej (spożycie kalorii w ciągu całego dnia) przyczyniają się do rozwoju nadwagi i otyłości, a także cukrzycy. Harrington (2008) donosi, że konsumpcja napojów energetyzujących przyczynia się do zwiększonego poziomu glukozy we krwi, zmniejszonej wrażliwości komórek na insulinę (insulinooporność), obniżonego odczuwania sytości, co w efekcie końcowym zwiększa pobór energii (kalorii) w ciągu dnia.
- Badania Rush i wsp. (2006) wykazały, że nadmierna podaż napojów energetyzujących sprzyjała zwiększonemu otłuszczeniu organizmu, przy niedostatecznej aktywności fizycznej.
- Nadmierne spożycie może prowadzić do wystąpienia objawów niepożądanych, w tym: kołatania serca, bólu głowy, drgawek, trudności ze skupieniem uwagi, a także zwiększoną agregacją płytek krwi (gęstość krwi) oraz zaburzeń funkcjonowania śródbłonka naczyniowego (wzrost ciśnienia krwi).
- Badania Steinke i wsp. (2009) wykazały, że spożycie 500 ml napoju energetyzującego skutkowało przyspieszeniem pracy serca (o 5-7 uderzeń/min) oraz wzrostem ciśnienia skurczowego krwi (o 10 mmHg).
- Ostatnie badania Rococo i wsp. (2011) sugerują, iż nadmierna konsumpcja zwiększa ryzyko występowania arytmii serca, drgawek, a także napadów agresji.
- Reissing i wsp. (2009) oraz Rococo i wsp. (2011) sugerują, iż spożywanie napojów energetyzujących w połączeniu z alkoholem może skutkować nawet zatrzymaniem akcji serca. Niestety bardzo często obserwuje się mieszanie tego typu napojów z alkoholem wśród młodzieży, a także dorosłych.
Aktualnie wciąż zwiększa się liczba doniesień naukowych związanych z nadmiernym spożyciem napojów energetyzujących. Poszukiwane są narzędzia badawcze, które umożliwią określenie długoterminowych, negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych nadmierną i regularną konsumpcją tego typu napojów. Z całą pewnością można jednak wnioskować, że osoby należące do grupy szczególnego ryzyka, a więc z problemami kardiologicznymi, dzieci i młodzież oraz kobiety ciężarne, powinny wyeliminować napoje energetyzujące ze swojej diety, ze względu na negatywne skutki zdrowotne..
