Zespół metaboliczny, określany również jako zespół X wynika z połączenia fizjologicznych i metabolicznych zaburzeń, które wywodzą się z oporności tkanek na insulinę. Zespół metaboliczny silnie koreluje z chorobami sercowo-naczyniowymi, zwiększa ryzyko ich wystąpienia aż trzykrotnie. Insulinooporność to stan, w którym zaburzona jest odpowiedź na wydzielaną insulinę, a więc organizm zwiększa jej produkcję  w celu wyrównania poziomu glukozy (cukru) we krwi. Insulinooporność skutkuje odkładaniem tłuszczu w tkance tłuszczowej, dlatego że komórki tłuszczowe (adipocyty) w przeciwieństwie do innych tkanek zachowują większą wrażliwość na działanie insuliny. W rezultacie otyłość jest zarówno konsekwencją, jak i przyczyną insulinooporności.

Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego:
– insulinooporność,
upośledzona tolerancja glukozy (Nieprawidłową tolerancję glukozy obserwuje się znacznie rzadziej niż insulinooporność. Stwierdza się ją w momencie gdy glikemia na czczo (stężenie cukru we krwi) jest niższa niż 126 mg/dl (7 mmol/l), a po 2 godzinach od obciążenia organizmu glukozą poziom  jej mieści się w zakresie 140 mg/dl-200 mg/dl (7,8 mmol/l – 11,1 mmom/l),
nadciśnienie tętnicze (140/90 mmHg),
otyłość wisceralna (tkanka tłuszczowa zlokalizowana w okolicy brzusznej, BMI>30, stosunek obwodu talii do bioder tzw. WHR > 0,8 u kobiet oraz >0,9 u mężczyźni),
zwiększone stężenie cholesterolu LDL tzw. „złego”
zmniejszone stężenie cholesterolu HDL tzw. „dobrego”
HDL – wyższa wartość stanowi lepszy wynik
– Norma dla mężczyzn: 35–70 mg/dl (0,9–1,8 mmol/l)
– Norma dla kobiet: 40–80 mg/dl (1,0–2,1 mmol/l)
LDL – niższa wartość stanowi lepszy wynik
Norma: < 135 mg/dl (< 3,5 mmol/l)
– Poziom podwyższony: 135–155 mg/dl (3,5–4,0 mmol/l)
– Poziom znacznie podwyższony: > 155 mg/dl (> 4,0 mmol/l)

zwiększone stężenie triglicerydów
Triglicerydy – niższa wartość stanowi lepszy wynik
– Norma u kobiet: 35-135 mg/dl (0,40 – 1,54 mmol/l)
– Norma u mężczyzn: 40-160 mg/dl (0,45 – 1,82 mmol/l)

Insulinooporność towarzyszy więc bardzo często osobom zmagającym się z nadwagą lub otyłością i jest przyczyną hiperinsulinemii (zwiększonej syntezy insuliny), która z kolei skutkuje zwiększonym ryzykiem wystąpienia:
– powikłań związanych z powstawaniem nadciśnienia tętniczego,
– zaburzeń gospodarki lipidowej,
-miażdżycowej przebudowy tętnic i śródbłonka,
– skłonności do zakrzepicy,
co w rezultacie prowadzi do powstawania chorób układu sercowo-naczyniowego.

Do diagnozy insulinooporności można zastosować wskaźnik HOMA – wartość powyżej 2 lub 3 świadczy o insulinooporności. Należy pamiętać, iż insulinooporność początkowo nie daje żadnych objawów.

Pod pojęciem chorób układu sercowo-naczyniowego określa się schorzenia takie jak:
-choroba wieńcowa serca (choroba niedokrwienna serca, wynika z tworzenia blaszek miażdżycowych w tętnicach wieńcowych, które zaopatrują serce w składniki odżywcze i tlen),
-choroba naczyń mózgowych (np. udar, który powstaje w wyniku zaburzenia dopływu krwi do mózgu),
– choroba tętnic obwodowych (wywołana jest powstawaniem blaszek miażdżycowych – złogów tłuszczowych w tętnicach np. kończyn dolnych).
Wszystkie zaburzenia są wynikiem tworzenia się blaszki miażdżycowej w tętnicach.

.